Co jest zdrowe na wątrobę

Wątroba jest narządem, który na co dzień nie zaprząta w sposób szczególny naszej uwagi, a z pewnością nie tak jak choćby serce, oczy, czy uszy… Tymczasem chora wątroba to chory cały organizm.

O wadze wątroby dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu wiedzieli już prawdopodobnie starożytni Babilończycy – zachował się pochodzący z IV w. p. n. e. naturalnej wielkości model tego narządu, a jeszcze wcześniej Zeus skazał Prometeusza (za wykradzenie ognia) na okrutne tortury, podczas których głody sęp wyjadał jego wątrobę. Mimo że wątroba jest narządem, który posiada spore zdolności regeneracyjne – to jednak odnawianie się zniszczonych komórek jest powolne, a metod leczenia wątroby jest stosunkowo niewiele.

Za co odpowiedzialna jest wątroba? W jaki sposób możemy dbać o jej kondycję każdego dnia?

Budowa i umiejscowienie wątroby

Wątroba jest narządem wchodzącym w skład układu pokarmowego, umiejscowionym w prawym, górny kwadracie brzucha (w podżebrzu, pod przeponą) i największym gruczołem w ludzkim organizmie – u mężczyzn osiąga wagę około 1500-1700 g, a u kobiet 1300-1500 g (dodatkowo przepływająca przez nią krew może zwiększyć masę narządu o kolejne 500-800 g).

Zdrowa wątroba jest zbudowana z czterech płatów: prawego, lewego, czworobocznego i ogoniastego, ale ze względu na jej unaczynienie (odrębne gałęzie żyły wrotnej i tętnicy wątrobowej) – dzieli się ją na osiem segmentów, z których każdy stanowi odrębną jednostkę czynnościową i anatomiczną. Wątroba pełni wiele istotnych ról w organizmie człowieka, a gdy z jakiś powodów jej czynności są zburzone – odczuwają to (w mniejszym lub większym stopniu) pozostałe narządy ludzkiego organizmu.

Funkcje wątroby

Wątroba pełni w ludzkim organizmie rozmaite funkcje (naukowcy naliczyli ich aż 500!) i jest odpowiedzialna m.in. za przemianę cukrów, tłuszczów i białek. Oto najważniejsze czynności, w których rola wątroby jest niezwykle istotna:

• Funkcja odtruwająca – w wątrobie neutralizowane są rozmaite toksyny (np. alkohol), a także zachodzą przemiany większości leków, czy hormonów;
• Funkcja immunologiczna – wątroba pełni rolę neutralizującą w stosunku do różnego rodzaju chorobotwórczych drobnoustrojów;
• Przemiana hemu i wytwarzanie żółci – hem (składnik hemoglobiny i innych związków białkowych) jest przemieniany w bilirubinę, która jest głównym antyoksydantem w osoczu krwi i błonach komórkowych; żółć powstająca w wątrobie jest niezbędna do trawienia tłuszczów (w jej skład wchodzi m.in. bilirubina i cholesterol);
• Gospodarka węglowodanami – wątroba wytwarza, gromadzi i uwalnia glukozę, będącą podstawowym materiałem energetycznym organizmu;
• Gospodarka tłuszczowa – wątroba przekształca w tłuszcze węglowodany i białka oraz rozkłada lipidy na kwasy tłuszczowe; ponadto jest odpowiedzialna za syntezę m.in. cholesterolu, który w znacznej części wykorzystywany jest do wytwarzania kwasów żółciowych;
• Gospodarka białkowa – 85% wszystkich białek, które znajdują się w osoczu krwi (m.in. albuminy, protrombina) wytwarzanych jest właśnie w wątrobie;
• Magazynowanie zapasów witamin A, D i B12 oraz żelaza.

Objawy niewydolności wątroby

Źle traktowana wątroba może ulec uszkodzeniu, a co za tym idzie – upośledzone mogą zostać jej funkcje. Choroby wątroby w ich początkowej fazie mogą przebiegać bezobjawowo lub dawać objawy niejednoznaczne.

Symptomy niewydolności wątroby to m.in.: zmęczenie i zburzenia koncentracji, brak apetytu, uczucie suchości błon śluzowych, czy objawy grypopodobne. Wątroba jest narządem, który rzadko daje odczucia bólowe – możemy ewentualnie czuć ucisk w górnym, prawym kwadracie brzucha.

Istnieje jednak kilka symptomów, które powinny nas skłonić do zgłoszenia się do lekarza i wykonania podstawowych badań diagnostycznych.

Objawy mogące świadczyć o zaburzeniach w funkcjonowaniu wątroby:

• Zażółcenie skóry i żółtaczka – dotyczy przede wszystkim górnych części ciała oraz twarzy (w dolnych częściach ciała jest mniej intensywne) i jest wynikiem wzrostu stężenia bilirubiny we krwi;
• Świąd skóry – częsty, niepokojący i równocześnie bardzo niejednoznaczny objaw problemów z wątrobą, świąd może mieć różne natężenie i charakter, swędzieć może całe ciało, choć najczęściej najintensywniej odczuwany jest świąd w obrębie rąk i stóp;
• Kępki żółte/żółtaki – miękkie, grudkowe, podskórne złogi cholesterolu o żółtym lub lekko pomarańczowym zabarwieniu, mają najczęściej charakter mnogi i różne rozmiary (nawet do 7 cm); pojawiają się przede wszystkim w okolicach oczu i nosa;
• Plamy i przebarwienia na skórze – zaburzenia rozmieszczenia pigmentu na twarzy (najczęściej w okolicy ust i oczu) oraz na dłoniach;
• Poszerzone tętniczki skórne – wyglądem przypominają pająku lub jego sieć, mogą mieć różne rozmiary (od kilku milimetrów do kilku centymetrów), najczęściej zlokalizowane są na szyi, ramionach i klatce piersiowej;
• Rumień – zlokalizowany na ręce i/lub na podeszwie stopy, mający od kilku milimetrów do kilku centymetrów średnicy, najczęściej skóra ręki i/lub stopy jest dodatkowo ciepła;
• Utrata owłosienia – dotyczy to przede wszystkim przedramion i pach oraz włosów w okolicach intymnych, dodatkowo u mężczyzn może nastąpić rozrzedzenie i spowolnienie zarostu na twarzy;
• Zmiany w płytce paznokcia – płytki paznokci mogą być przebarwione (na biało) i mogą pojawiać się na nich podłużne bruzdy, wraz z postępem choroby wątroby paznokcie mogą się uwypuklać kształtem przypominać wypukłe szkiełko zegarka;
• Sucha, popękana skóra – tzw. skóra banknotowa, wyglądem przypominająca papier, na którym drukowane są intensywnie użytkowane pieniądze;
• Otyłość brzuszna i pojawienie się rozstępów na skórze brzucha, uwidocznienie się krętych naczyń krwionośnych wokół pępka, twarz w kształcie księżyca, przykurcze dłoni, pojawienie się na palcach guzków – to już objawy mogące świadczyć o zaawansowanej marskości wątroby.

Choroby wątroby

Choroby wątroby mogą mieć różny charakter i dotyczyć różnych części tego narządu i/lub naczyń doprowadzających i odprowadzających krew.

Do najczęściej diagnozowanych chorób wątroby zaliczamy:

• Marskość wątroby – alkoholowa, zapalna, żółciowa;
• Wirusowe zapalenie wątroby – ostre lub przewlekłe, typu: A, B, C, D lub E;
• Guzy wątroby – gruczolaki, nowotwory, przerzuty nowotworowe;
• Ostra niewydolność wątroby – konsekwencja zatrucia np. grzybami, lekami lub innymi substancjami;
• Zapalenie wątroby – mogące mieć różne przyczyny, w tym autoimmunologiczne zapalenie wątroby
• Alkoholowe stłuszczenie wątroby – będące konsekwencją nadużywania alkoholu;
• Zakrzepica żył, zapalenie dróg żółciowych, nowotwory dróg żółciowych.

Marskość wątroby

Marskość wątroby to stan, w którym miąższ wątroby zamiast ze zrazików wątrobowych składa się z guzków regeneracyjnych (to skupiska komórek wątrobowych otoczone pasmami tkanki łącznej) – komunikacja guzków z naczyniami krwionośnymi oraz drogami żółciowymi jest niewystarczająca, w efekcie czego dochodzi do postępującej martwicy komórek wątrobowych oraz zastoju i nadciśnienia krwi w naczyniach doprowadzających krew do narządu.

Marskość wątroby kojarzona jest przede wszystkim z nadużywaniem alkoholu, choć do jej powstania może doprowadzić wiele przewlekłych chorób tego narządu (np. przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B i C), a także niektóre choroby metaboliczne, cholestaza, czy przewlekłe stosowanie niektórych leków.

Na marskość wątroby choruje od 4 do 10% populacji i plasuje się ona na 9. miejscu częstości przyczyn zgonów (ogółem). Dwa razy częściej chorują na nią mężczyźni niż kobiety.

Leczenie marskości wątroby to przede wszystkim likwidacja czynnika/choroby powodującej włóknienie narządu oraz zapobieganie postępowi włóknienia. Istotne jest również leczenie objawowe, poprawiające komfort i samopoczucie chorego. Ważnym elementem terapii w chorobach wątrobowych jest odpowiednie żywienie, przy czym większość lekarzy podkreśla, że nie istnieje coś takiego jak „dieta wątrobowa”.

Zdrowe menu oraz proporcje poszczególnych składników powinny być każdorazowo dobierana do indywidualnych potrzeb pacjenta (np. przy dużym stopniu wyniszczenia wątroby może wrastać zapotrzebowanie na białko).

Jak dbać o wątrobę?

Odpowiedni tryb życia, czyli zdrowa dieta i aktywność fizyczna są równie ważne w leczeniu wątroby, jak i w profilaktyce chorób tego narządu.

Co jeść na zdrową wątrobę?

Dieta dobra dla wątroby to po prostu zdrowe, odpowiednio zbilansowane posiłki, przyjmowane regularnie i z odpowiednią częstotliwością.

Jeżeli nie ma jakiś szczególnych przesłanek ku temu – nie musimy eliminować z diety kawy, masła, czy jajek. Wszystko jednak powinno być przyjmowane w odpowiednich dawkach i proporcjach (np. stosunek węglowodanów do białek do tłuszczów może wynosić 10:20:40 lub 50:20:30), ważna jest również dbałość o jakość produktów spożywczych.

W diecie zdrowej dla wątroby powinno być dużo warzyw oraz białka pochodzenia roślinnego. Istotne jest również dbanie o pokrycie dziennego zapotrzebowania na kalorie (szkodliwe będzie zarówno przyjmowanie zbyt dużej dawki kalorii, jak i przyjmowanie ich za mało).

Komponując codzienny jadłospis dla siebie i swojej rodziny pamiętajmy o kilku podstawowych zasadach, przestrzeganie których pozwoli nam ułożyć dietę mającą pozytywny wpływ na wątrobę:

• Przyjmowanie 4-5 posiłków dziennie, co 2-3 godziny;
• Rezygnacja z żywności wysoko przetworzonej na rzecz produktów świeżych lub poddanych minimalnej obróbce (najzdrowsze są produkty gotowane, pieczone i grillowane oraz duszone, najbardziej obciążają układ pokarmowy potrawy smażone);
• Ograniczenie w menu produktów ciężkostrawnych, wzdymających i ostro przyprawionych;
• Ograniczenie spożycia tłuszczu (najlepiej wybrać oliwę z oliwek, ewentualnie olej rzepakowy, sojowy) oraz cukrów prostych (słodycze najlepiej zastąpić w diecie owocami);
• Ograniczenie spożycia alkoholu (poniżej 20 g na dobę u kobiet i poniżej 60 g u mężczyzn);
• Spożywanie posiłków powoli (bez typowego dla współczesnego człowieka pośpiechu!) i w spokojnej atmosferze.

Aktywność fizyczna

Regularna aktywność fizyczna pozwala zadbać o dobrą ogólną kondycję organizmu oraz ma pozytywny wpływ na psychikę człowieka – w myśl zasady: w zdrowym ciele, zdrowy duch.

W profilaktyce chorób wątroby oraz w zwalczaniu dolegliwości o różnym nasileniu, związanych z jej nieprawidłowym funkcjonowaniem – możemy sięgnąć po rozmaite preparaty na wątrobę, które mogą poprawiać jej działanie, wspomagać regenerację, a także chronić, np. poprzez wspieranie procesu oczyszczania jej z toksyn.