Atopowe zapalenie skóry (AZS)

Egzema, czyli atopowe zapalenie skóry (AZS, łac. dermatitis atopica) to choroba o podłożu genetycznym, która objawia się tym, że układ immunologiczny w specyficzny: nieadekwatny do bodźca oraz nieprzewidywalny sposób reaguje na alergeny znajdujące się w środowisku. Fakt, że źródło AZS leży w genach sprawia, że nie ma się wpływu na pojawienie się choroby.

Fakt, że podstawą zaburzeń są reakcje zachodzące w układzie immunologicznym a objawiające się na poziomie skóry jako reakcje alergiczne decyduje o tym, że atopowe zapalenie skóry klasyfikowane jest jako alergia i choroba autoagresywna równocześnie.

Atopia rozumiana jako ta specyficzna odpowiedź układu immunologicznego na określone bodźce dotyczy nie tylko skóry, ale także objawów takich jak katar sienny, zapalenie spojówek, alergie pokarmowe czy na sierść zwierząt.

Dlaczego więc różnicujemy AZS od innych rodzajów alergii?

Bo w atopowym zapaleniu skóry trudno wskazać jeden alergizujący czynnik. Tak, to prawda, że i w zwykłej alergii kontaktowej czasem uczula nas kilka czy kilkanaście czynników, ale są one konkretne, określone, nazwane – wiemy z czym walczymy, wiemy czego unikać.

W przypadku AZS ustalenie listy alergenów jest niewykonalne: odnosi się wrażenie, że skórę podrażnia dosłownie wszystko i zawsze. Okresy nasilenia i remisji objawów są nagłe, nieprzewidywalne albo ciągną się tak długo jakby nigdy nie miało przyjść polepszenie/załamanie.

Pocieszający może być fakt, że w przypadku AZS okresy remisji mogą być naprawdę długie i trwać latami. Kiedy jednak organizm dopadnie spadek odporności, kryzys psychiczny czy somatyczny, trwająca w przyczajeniu choroba może uderzyć ze zdwojoną siłą.

O ile więc w przypadku zwykłej alergii wystarczy eliminacja alergenów, żeby uzyskać stan stabilizacji oraz ustąpienie objawów, o tyle w AZS całkowite wyleczenie rozumiane jako pozbycie się objawów raz na zawsze – nawet gdy zażywa się leki – jest niemożliwe.

Pozostaje leczenie objawowe oraz łagodzenie uporczywego swędzenia, które jest głównym utrapieniem atopików. Delikatna pergaminowa skóra skłonna jest do maceracji, stanów zapalnych, nadmiernej suchości i wymaga specyficznej pielęgnacji.

Źródło i autor filmu: Kanał YouTube TVK Winogrady

Przyczyny atopowego zapalenia skóry

W toku badań laboratoryjnych udowodniono, że wszyscy chorzy na atopowe zapalenie skóry są nosicielami tego samego genu. Uznaje się więc AZS za chorobę dziedziczną. Obalono tym samym teorię jakoby za AZS odpowiadała nadmierna higiena.

Jeśli podatność genetyczna współwystąpi z zaburzeniami układu immunologicznego, atopowe zapalenie skóry rozwinie się w pełnoobjawową chorobę, której obok skórnych sensacji towarzyszyć może astma czy katar sienny. Niektórzy lekarze są zdania, że im silniejsze inne objawy alergiczne, tym słabsze objawy związane bezpośrednio ze skórą. Warto wiedzieć, że osoby cierpiące na AZS rodzą się z pewnym defektem skóry – filagryna, białko odpowiedzialne za działanie bariery ochronnej naskórka – nie działa tak jak u osób zdrowych i przez to skóra nadmiernie się wysusza, ma większe PH oraz tendencję do zaburzeń w warstwie lipidowej.

Skóra nie wywiązuje się więc ze swego podstawowego zadania: nie jest barierą ochronną. Nie dość, że – jak w przebiegi każdej alergii kontaktowej – reaguje irytacją na czynniki alergizujące, to jeszcze przepuszcza je do swoich najgłębszych warstw prowokując burzliwą reakcję układu immunologicznego.

Źródło: Kanał YouTube Zdrowe Maluchy

Kogo dotyka AZS?

AZS określa się już mianem choroby cywilizacyjnej. Szacuje się, że jej objawy występują obecnie u ok. 20% światowej populacji, podczas gdy jeszcze na początku XX wieku był to raptem 1%! Atopowe zapalenie skóry najczęściej dotyka kobiety rasy białej.

Częściej diagnozowane jest w krajach wysoko rozwiniętych w Europie i Stanach Zjednoczonych. Z badań wynika, że większe ryzyko zachorowania mają dzieci o dużej masie urodzeniowej oraz te karmione mlekiem krowim przed ukończeniem pierwszego roku życia.

Wydaje się, że AZS to cena jaką płacimy za galopujący postęp cywilizacyjny wiążący się z nadużywaniem chemii w codziennym życiu oraz zanieczyszczeniem środowiska naturalnego. Ilość alergenów z jakimi stykamy się na co dzień od dziesięcioleci systematycznie wzrasta.

Alergia, ta skłonność genetyczna, która mogłaby się nie ujawnić, nie ma szans trwać w przyczajeniu, bowiem układ immunologiczny nie jest w stanie nie zareagować stosownie na nadmiar bodźców i jeśli tylko jego wydolność przekroczy stan krytyczny, pojawia się reakcja uczuleniowa.

Niemowlęcia

AZS najczęściej diagnozuje się u niemowląt przed pierwszymi urodzinami – to ok. 70-80% przypadków. Uwagę rodziców zwraca charakterystyczny rumień na policzkach, czole i płatkach uszu, które błyszczą jak pociągnięte lakierem i łuszczą się. Pojawiają się grudki, strupy, nadżerki, pęcherzyki, które swędzą, pieką, bolą.

Niemowlę jest niespokojne, płaczliwe, nie chce jeść. Zmiany na skórze mogą mieć charakter sączący, co sprawia, że są podatne na zakażenia i nadżerki. Obok kłopotów ze skórą zaobserwować można u malucha cienkie i łamliwe włosy. Ale twarz, policzki i uszy to nie jedyne miejsca, w których ulokować się mogą zmiany: także tułów, pośladki i kończyny mogą zostać zaatakowane.

Opisane objawy występują najczęściej przed ukończeniem pierwszego roku życia, ale bywa, że ujawniają się tuż przed drugimi urodzinami. Jeśli nie pojawią się do tego czasu nie oznacza to jednak, że choroba nie może zaatakować później. Warto także pamiętać, że taki rzut AZS może nagle zniknąć samoistnie i przez długie lata nie dawać o sobie znać.

Dzieci

U dzieci starszych atopowe zapalenie skóry upodobało sobie inne miejsca: dłonie i stopy (zwłaszcza wokół nadgarstków i kostek oraz na grzbietach) oraz zgięcia łokciowe i podkolanowe. Zmiany skórne najczęściej mają charakter grudek i nawarstwiających się blaszek, a z uwagi na ruchliwość dziecka i wzmożoną potliwość zgięć stawowych podatne są na wtóre zakażenie grzybicze i bakteryjne. W wieku dojrzewania

AZS może współwystępować z innymi problemami skórnymi jak trądzik pospolity. Także w tym czasie zmiany skórne lubią rozprzestrzeniać się na ramiona i plecy. Trzeba bardzo uważać, żeby świąd nie stał się zbyt silny, bo rozdrapane nacieki zapalne (zarówno te pojawiające się w przebiegu AZS jak i trądziku) mogą prowadzić do poważnych zakażeń skóry, a potem zgrubień i bliznowaceń, które szpecą i stają się przyczyną stanów depresyjnych.

Odpowiednia pielęgnacja skóry to warunek konieczny do uzyskania takiego jej stanu, że codzienne funkcjonowanie nie staje się dla dziecka pasmem udręk fizycznych i psychicznych. Trzeba przy tym pamiętać, że stres jeszcze bardziej zaostrza objawy AZS, a u dzieci nastoletnich także gwałtowne zmiany hormonalne.

Pierwszy rzut AZS u osób w wieku 6-20 lat to jedynie 10% wszystkich przypadków. W znakomitej większości chory nastolatek czy osoba dorosła to pacjent, u którego rozpoznano chorobę już w niemowlęctwie.

Dorosłych

Rozpoznanie atopowego zapalenia skóry u dorosłych – statystycznie najczęściej będzie to kobieta – wymaga potwierdzenia 3 z 4 tzw. kryteriów większych. Są to: świąd, typowe umiejscowienie zmian skórnych (w przegubach łokci i kolan, na szyi), przewlekły i nawrotowy charakter choroby, atopia u chorego i/lub innych członków rodziny.

Do kryteriów dodatkowych, uzupełniających zalicza się m.in.: suchość skóry, natychmiastowe odczyny skórne, podwyższone stężenie IgE w surowicy, nietolerancje pokarmowe oraz zaostrzenie objawów jako reakcję na stres psychiczny.

Objawy AZS

Do najczęstszych objawów atopowego zapalenia skóry należą:

WIDOCZNE GOŁYM OKIEM

• Suchość skóry, ziemisty lub „brudny” kolor
• Zaczerwienienie, rumień o różnym nasileniu; wrażenie rozgorączkowanej cery, czerwonej skóry pociągniętej bezbarwnym lakierem
• Grudki, strupy, pęcherzyki, nawarstwiająca się łuska, blaszki – w zależności od wieku chorego oraz umiejscowienia zmian
• Zmiany sączące, pęknięcia i nadżerki związane z drapaniem swędzących zmian (przeczosy)
• Łuszczący się naskórek
• Liszaje (lichenizacja skóry)

SUBIEKTYWNIE ODCZUWANE PRZEZ CHOREGO

• Świąd, ból, pieczenie (świerzbiączka)
• Dodatkowe sensacje alergiczne: katar sienny, nietolerancje pokarmowe, stany zapalne spojówek i inne
• Zaburzenia snu związane z nieustannym swędzeniem skóry
• Kłopoty z samoakceptacją

Leczenie atopowego zapalenia skóry AZS

AZS leczy się objawowo. Jak już mówiliśmy, nie da się raz na zawsze wyleczyć tej choroby. Dlatego najważniejsza jest codzienna pielęgnacja skóry, która wspomaga utrzymanie jej w optymalnej kondycji.

Leczenie zasadza się na stosowaniu leków przeciwuczuleniowych (antyhistaminowych), które mają działanie antyświądowe i uspokajające oraz kortykosteroidów, które ułatwiają gojenie, łagodzą świąd, zmniejszają obrzęk, zaczerwienienie i suchość skóry, a także redukują ogniska zapalne, kiedy zmiany skórne ulegną wtórnym nadkażeniom na skutek drapania.

Obok farmakologii to leczenia atopowego zapalenia skóry zaprzęga się fototerapię (leczenie światłem) i fotochemioterapię (leczenie światłem z dodatkowym zastosowaniem farmaceutyku). U dorosłych często włącza się także leki, które mają wyciszyć sam układ immunologiczny oraz suplementy diety wpływające na odporność ogólną i właściwości skóry jak cynk, witamina E, olej lniany czy olej z wiesiołka.

Kosmetyki i kremy

Osoby cierpiące na atopowe zapalenie skóry muszą bardzo selektywnie wybierać kosmetyki tak pod względem składu jak i ilości. Pocieszająca jest dla atopików wiadomość, że najlepsze dla nich preparaty mają krótką listę prostych składników, a więc nie są to preparaty drogie.

Kremy i maści nawilżające i natłuszczające skórę (np. Bepanthen, Cetaphil czy rewelacyjny Mediderm) można kupić już za kilkanaście złotych.

Często do nabycia są duże opakowania uwzględniające fakt, że preparaty te muszą byś stosowane wielokrotnie w ciągu dnia. Dla atopików kosmetykami pierwszej potrzeby są emolienty – preparaty natłuszczające skórę i wytwarzające na jej powierzchni warstwę okluzyjną, która ogranicza odparowywanie wody z naskórka. W każdej linii emolientów (Ollian, Oilatum, Emolium) znajdziemy zarówno płyny do kąpieli jak i kremy czy szampony do włosów.

Wiele preparatów pierwszej potrzeby to maści i kremy produkowane w Polsce i kosztujące dosłownie kilka złotych: maść z witaminą E doskonale ochroni naskórek przed działaniem czynników zewnętrznych, stary dobry Clotrimazol pomoże w infekcjach grzybiczych, Alantan czy Linomag złagodzą świąd i suchość skóry.

Oczywiście obok tych preparatów najdziemy też kosmetyki i kremy znanych światowych marek jak Avene czy Roche – wybór zależy od reakcji skóry oraz zasobności portfela.

Leki

Leki antyhistaminowe, sterydowe i kortykosteroidowe, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne, immunosupresyjne – oto grupy preparatów, po które sięgać może lekarz walcząc z ostrą fazą atopowego zapalenia skóry. Trzeba pamiętać, że żadne z wymienionych leków nie pozostają obojętne dla organizmu a ich działania uboczne trzeba nieustannie monitorować.

Często niezbędne jest włączenie leków uspokajających, nasennych czy antydepresantów. Nie mają one bezpośredniego wpływu na stan skóry, ale niwelując stres, nadmierne napięcie czy bezsenność pomagają uzyskać stan względnej równowagi psychicznej a tym samym przyczyniają się do opanowania jednego z najważniejszych czynników wyzwalających nawrót choroby – długotrwałego stresu o dużym nasileniu.

Obok leków starszej generacji (wciąż obecna na rynku uspokajająca hydroxyzyna), coraz częściej stosuje się w leczeniu AZS leki generacji nowszych – np. cyklosporyny. Pojawiają się lepiej działające nowoczesne leki przeciwzapalne jak takrolimus i pimekrolimus. Coraz częściej też preparaty sterydowe zastępuje się specjalnymi maściami przeciwzapalnymi (inhibitorami kalcyneuryny).

Trzeba pamiętać, że dla pacjenta najważniejsze jest niedoprowadzanie do zaostrzenia objawów, bowiem leki wprowadzane w stanach zaostrzenia AZS mają szereg działań niepożądanych, np. zanik skóry, trądzik posterydowy, zaburzenia hormonalne. Jeśli zaś zmiany skórne ulegną nadkażeniu bakteryjnemu lub grzybiczemu może dodatkowo zajść konieczność wprowadzenia antybiotyków.

Domowe sposoby

Wśród domowych sposobów na złagodzenie objawów atopowego zapalenia skóry najczęściej wymienia się:

• rezygnację z kąpieli na rzecz prysznica – woda powinna być letnia (jeśli wolimy kąpiel, do wody dodajemy emolienty lub oleje mineralne i naturalnych o pH 5,5)
• obowiązkowe natłuszczanie skóry po wyjściu spod prysznica
• okresowe kąpiele w kisielu z siemienia lnianego albo krochmalu
• eliminację środków piorących podrażniających skórę
• używanie oleju arganowego (ma wybitne właściwości natłuszczające i regenerujące)
• używanie płatków owsianych do mycia skóry (można je zawinąć w gazę tworząc myjkę)
• rezygnacja z antyperspirantów
• optymalizację diety
• stosowanie w domu nawilżaczy powietrza
• unikanie gwałtownych zmian temperatury

Zasady pielęgnacji skóry przy atopowym zapaleniu skóry

Pielęgnacja skóry skłonnej do maceracji, pękania, łuszczenia, swędzenia i pieczenia to niełatwe zadanie. Trzeba trzymać się kilku podstawowych zasad:

• nie moczyć jej zbyt długo w wodzie
• myć się wyłącznie w letniej wodzie
• po kąpieli/prysznicu nie trzeć skóry ręcznikiem a delikatnie ją ugniatać albo się w ręcznik zawinąć jak mumia
• natłuszczać i nawilżać skórę kiedy tego potrzebuje a po kąpieli/prysznicu – obowiązkowo
• nie nadużywać kosmetyków a tych o składzie zaostrzającym objawy AZS pozbyć się bez sentymentów
• ubierać się wyłącznie w odzież z włókien naturalnych.

Źródło: Youtube: EauThermaleAvenePL

Części ciała

Charakterystycznie zlokalizowane zmiany skórne w przebiegu atopowego zapalenia skóry to jedno z kryteriów przesądzających o zdiagnozowaniu choroby. Na szczęście stosunkowo rzadko zdarza się, że zmiany obejmują niemal całe ciało.

Erytrodermia potrafi objąć ponad 90% powierzchni skóry. Tak rozległe zmiany skórne, z którymi wiąże się wzrost przepływu krwi przez skórę prowadzą do zaburzeń podstawowej przemiany materii, równowagi wodno-elektrolitowej, utraty białka i hipoalbuminemii, enteropatii, niedokrwistości a nawet hipotermii. Często towarzyszy jej utrata włosów i paznokci.

W przypadkach przebiegających ze zmianami jedynie miejscowymi łatwiej utrzymać chorobę w ryzach przez stosowanie odpowiednich leków, kosmetyków oraz przez adekwatną pielęgnację.

Twarz

Podczas remisji skóra twarzy powinna być traktowana tak samo jak w fazie zaostrzenia. Wymaga nawilżania, natłuszczania oraz delikatnego traktowania ręcznikiem. Naturalnym sojusznikiem skóry twarzy w przebiegu AZS są emolienty oraz kosmetyki do skóry wrażliwej. Jeśli tylko stan skóry na to pozwala, nie trzeba rezygnować z makijażu, ale trzeba używać wyłącznie sprawdzonych i bezpiecznych kosmetyków.

Głowa

AZS może być sprawcą łysienia. Cienka i poirytowana skóra nie jest dogodnym środowiskiem wzrostu włosów, mieszki są osłabione, kiepsko ukorzenione.

Uporczywe swędzenie i drapanie skóry głowy jeszcze bardziej osłabia włosy i powoduje ich wyrywanie. Szampon do skóry z atopią musi więc równocześnie mieć działanie antyświądowe, nawilżające i myjące.

Wszystkie warunki spełnia szampon-emolient, który dodatkowo korzystnie wpływa na delikatne i podatne na uszkodzenia włosy.