Zwyrodnienie stawów

Zwyrodnienie stawów to inaczej zwyrodnieniowa choroba stawów, która rozwija się, gdy z różnych przyczyn zaburzona jest ilość i/lub jakość chrząstki stawowej odpowiedzialnej za amortyzowanie ruchów stawów.

Wraz z biegiem czasu uszkodzeniom ulegają również inne struktury, sąsiadujące z chorym stawem: torebka stawowa, kości, więzadła otaczające staw, a także mięśnie i ścięgna.

Choroba zwyrodnieniowa stawów może dotyczyć każdego stawu w organizmie, ale najczęściej atakuje stawy kolanowe i biodrowe, kręgosłup oraz stawy palców (rąk i stóp). Zwyrodnienia stawów należą do najczęstszych chorób układu ruchu, mają negatywny wpływ na sprawność fizyczną oraz ogólną jakość życia i są dość powszechne – można je zdiagnozować u ponad połowy osób powyżej 40. roku życia i około 80% osób po 55. roku życia. Jakie są przyczyny i objawy choroby zwyrodnieniowej stawów? Jak się je diagnozuje i leczy?

Objawy zwyrodnienia stawów

Pierwsze symptomy chorób zwyrodnieniowych stawów można zaobserwować najczęściej u osób między 40. a 60. rokiem życia. Z reguły dotyczą one jednego lub kilku stawów (sąsiadujących), zdecydowanie rzadziej – wielu stawów, w całym organizmie. Na początku choroby objawy odczuwane są tylko podczas ruchu, a w późniejszych etapach – również podczas spoczynku (szczególnie dokuczliwy jest ból zakłócający nocny odpoczynek).

Symptomy chorób zwyrodnieniowych stawów (w kolejności, w jakiej najczęściej się pojawiają):

• Ból – to podstawowy i powszechny objaw problemów ze stawami. Możemy mieć do czynienia z bólem mechanicznym, który pojawia się podczas ruchu (w tym z tzw. bólem startowym, występującym na początku jakiegoś ruchu, np. podczas wstawania z fotela lub gdy zaczynamy spacer) lub bólem zapalnym, który pojawia się w okresach zaostrzenia choroby i może dokuczać również w spoczynku. Ból stawu najczęściej odczuwany jest w samym stawie i jego najbliższej okolicy, ale może również promieniować i dawać odczucia bólowe w innych miejscach (np. ból stawu biodrowego możemy odbierać jako ból w pachwinie lub w kolanach).
• Trzeszczenie – chory może odczuwać i słyszeć trzeszczenie w stawach objętych postępującą chorobą zwyrodnieniową – trą o siebie nierówne powierzchnie stawów.
• Sztywność / sztywnienie – to nieprzyjemne odczucie ograniczenia ruchomości stawu lub stawów. Sztywność odczuwamy najczęściej po przebudzeniu (tzw. sztywność poranna), ale sztywnienie może również pojawić się w ciągu dnia, po dłuższym okresie bezruchu (tzw. sztywność startowa).
• Ograniczenie ruchomości stawów – pojawia się stopniowo, wraz z rozwojem choroby zwyrodnieniowej, gdy stawy tracą pełen zakres ruchów. Chory może mieć wówczas problemy ze zgięciem lub wyprostowanie palców rąk lub nóg (przy zwyrodnieniu stawów palców), zgięciem lub wyprostowaniem kolana (przy zwyrodnieniu stawów kolanowych), czy odwiedzeniem nogi lub poruszaniem się w ogóle (przy zwyrodnieniu stawów biodrowych). Konsekwencją ograniczenia ruchomości stawów mogą być zaburzenia w funkcjonowaniu sąsiadujących ze stawem mięśni, w tym ich zanik.
• Zablokowanie ruchu stawu – może być konsekwencją postępującego ograniczenia ruchu stawów lub pojawić się nagle, np. z powodu oderwania się chrząstki.
• Zniekształcenie obrysów stawów – widoczne gołym okiem zmiany w wyglądzie chorych stawów i ich okolic, najczęściej obrys stawów się poszerza i traci symetryczność – dzieje się to przede wszystkim ze względu na pojawienie się w stawach różnego rodzaju wysięków oraz wyrośli kostnych (tzw. osteofitów).

Wystąpienie pierwszych objawów zwyrodnienia stawów powinno skłonić nas do zgłoszenia się do lekarza. Im wcześniej nastąpi rozpoznanie choroby, tym szybciej będzie można wdrożyć odpowiednie leczenie i rehabilitację, które mogą mieć ogromny (pozytywny!) wpływ na naszą sprawność w przyszłości.

Objawy, które wymagają bezzwłocznego skontaktowania się z lekarzem to: nagłe zaostrzenie się objawów (w tym po zabiegach medycznych przeprowadzonych w obrębie danego stawu, np. po punkcji stawu), szybkie nasilanie się objawów mimo stosowanego leczenia (konieczna może być zmiana sposobu leczenia lub operacja), pojawienie się innych objawów (gorączka, ogólne osłabienie, ból odczuwany jednocześnie w wielu stawach, nieuzasadniony spadek masy ciała), ostry ból pod kolanem lub ból łydki (może być spowodowany m.in. pęknięciem torbieli).

Rodzaje i przyczyny chorób zwyrodnieniowych

Choroby zwyrodnieniowe stawów dzieli się na pierwotne i wtórne. Pierwotne zwyrodnienia to choroby, których dokładnych przyczyn nie znamy (pewny jest tylko fakt, że częstotliwość ich występowania wzrasta wraz z wiekiem).

Wtórne zwyrodnienia to z kolei choroby stawów, w których można wskazać konkretną przyczynę, np. wrodzone zaburzenia układu ruchu (w tym stawów) i/lub budowy ciała, uraz mechaniczny, zakażenie organizmu lub inne choroby (takie jak cukrzyca lub nieprawidłowości w gospodarce hormonalnej).

Niektóre zwyrodnienia stawów (przede wszystkim choroby zwyrodnieniowe stawów rąk i kolan) mogą mieć podłoże genetyczne. Częstość zachorowań wśród mężczyzn i kobiet jest podobna, ale w przypadku płci żeńskiej zwyrodnienia stawów mogą przyjmować ostrzejszą postać.

Choroby zwyrodnieniowe stawów mają najczęściej charakter przewlekły i charakteryzują się występowaniem okresów stabilizacji (objawy nie są bardzo nasilone, pojawiają się podczas ruchu) oraz okresów zaostrzeń (objawy są mocno nasilone, ból i sztywnienie stawów występuje również podczas spoczynku).

Do czynników, które mogą wywołać chorobę zwyrodnieniową stawów lub wpłynąć na jej rozwój należą:

• Otyłość – im większe obciążenie dla stawów (czyli im większa masa ciała), tym większe jest ryzyko rozwoju zwyrodnieniowej choroby stawów;
• Słabe mięśnie – mięśnie stabilizują stawy i są odpowiedzialne za płynność ruchów, a ich rozmaite dysfunkcje mogą negatywnie wpływać na kondycję stawów, powodując m.in. zwyrodnienia tychże;
• Uszkodzenia mechaniczne stawów;
• Niestabilność stawów będąca wynikiem urazów mechanicznych okolic stawu (np. złamań kończyn, uszkodzeń mięśni, więzadeł itp.);
• Czynniki zawodowe – niektóre zawody i prace, wymagające wykonywania stale tych samych czynności fizycznych (np. dźwigania, zginania się, zginania kolan itp.) mogą powodować nadmierne obciążanie stawów, a w konsekwencji – zwyrodnienia;
• Wyczynowe uprawianie niektórych sportów – chodzi o te rodzaje aktywności fizycznej, które w sposób nadmierny i stały obciążają wybrane stawy, np. dźwiganie ciężarów, kajakarstwo itp.;
• Wrodzone zaburzenia w budowie stawów – wszelkie nieprawidłowości w budowie stawów mają wpływ na ich funkcjonowanie i zużywanie się, do wrodzonych zaburzeń w budowie stawów, które mogą przyczynić się do rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów należą m.in.: wrodzona dysplazja biodra lub bioder, czy koślawość i szpotawość kolan.

Diagnoza i leczenie chorób zwyrodnieniowych stawów

Rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej stawów ustala lekarz na podstawie szczegółowego wywiadu, w odnotowuje się wystąpienie objawów choroby oraz ewentualne obciążenia genetyczne, a także obecność czynników ryzyka (m.in. otyłości, rodzaju wykonywanej pracy, czy uprawianego sportu wyczynowego).

Zmiany w konkretnych stawach potwierdza się w obrazie zdjęcia radiologicznego (RTG), na którym widoczne będą różnego rodzaju nieprawidłowości w budowie stawów (np. zwężenie szpary stawowej, zagęszczenie kości sąsiadującej ze stawem, torbiele zwyrodnieniowe, wyrośla kostne).

W dalszej, pogłębionej diagnozie można również wykonać badanie USG stawów, a także rezonans magnetyczny i tomografię komputerową. Lekarz może również zlecić badanie płynu stawowego, w celu wykluczenia innych chorób stawów (np. reumatologicznych).

Obecnie niemożliwe jest całkowite wyleczenie chorób zwyrodnieniowych stawów, ale istnieje szereg sposobów na zwolnienie tempa lub zatrzymanie rozwoju choroby, a co za tym idzie – utrzymanie optymalnej sprawności.

Sposoby leczenia chorób zwyrodnieniowych stawów

Leczenie chorób zwyrodnieniowych stawów ma na celu usunięcie lub złagodzenie objawów, utrzymanie i/lub poprawę sprawności fizycznej pacjenta. Sposoby leczenia zwyrodnień stawowych dzielą się na niefarmakologiczne i farmakologiczne oraz chirurgiczne.

Niefarmakologiczne sposoby leczenia chorób zwyrodnieniowych stawów

Niefarmakologiczne leczenie zwyrodnień stawowych przebiega poprzez:

• Dobranie odpowiednich programów ćwiczeń fizycznych – ćwiczenia dobiera i wdraża rehabilitant (po konsultacji z lekarzem i zapoznaniu się z dokumentacją medyczną danej osoby), a pacjent następnie kontynuuje je w domu;
• Odciążanie stawów – stosowanie różnego rodzaju produktów ortopedycznych, które pozwalają na zmniejszenie obciążenia stawów, do produktów tych zaliczamy m.in.: wkładki korekcyjne do butów oraz specjalistyczne obuwie ortopedyczne, ortezy (urządzenia stabilizujące stawy i poprawiające oś kończyn), laski i kule, chodziki; do tej kategorii zaliczyć można również wyposażenie mieszkania/domu w urządzenia, które ułatwią wykonywanie codziennych czynności w taki sposób, by maksymalnie odciążyć stawy (np. uchwyty pomagające we wstawaniu z wanny i toalety, poręcze przy schodach i stopniach itp.);
• Unieruchomienie stawów – stosowane niemal wyłącznie w okresach zaostrzenia choroby zwyrodnieniowej stawów w celu zapobiegania rozwojowi stanu zapalnego stawu;
• Krioterapia, zimne okłady i spray chłodzący – zimno pozwala skutecznie łagodzić ból oraz zmniejszać objawy zapalenia stawów;
• Ciepło (termofor, okłady) – stosowane powierzchownie i miejscowo pozwalaj zredukować ból i rozluźnić mięśnie sąsiadujące z chorym stawem.

Niezwykle istotnym elementem leczenia chorób zwyrodnieniowych stawów jest zredukowanie (w razie potrzeby), a następnie utrzymanie prawidłowej masy ciała pacjenta. Każdy nadprogramowy kilogram zwiększa ryzyko zachorowania na zwyrodnienie stawu oraz cięższego przebiegu tej choroby, a każdy zrzucony kilogram – zmniejsza bóle stawów i spowalnia postęp choroby.

Choroby zwyrodnieniowe stawów mogą powodować obniżenie samopoczucia, a nawet depresję. Należy wówczas skorzystać z pomocy psychologa. Niezastąpione będzie również życzliwość i Sparcie ze strony osób bliskich, a także edukacja na temat chorób zwyrodnieniowych (im więcej pacjent będzie wiedział na temat zwyrodnień stawów, tym łatwiej będzie mu zaakceptować chorobę i przeciwdziałać jej rozwojowi).

Farmakologiczne sposoby leczenia chorób zwyrodnieniowych stawów

Leczenie farmakologiczne chorób zwyrodnieniowych stawów ma na celu przede wszystkim redukowanie bólu oraz walkę ze stanami zapalnymi (w zaostrzeniach choroby). Pacjenci mogą korzystać z leków podawanych doustnie lub domięśniowo, a także leków do stosowania miejscowego i zewnętrznego (na skórę, zawierające najczęściej kapsaicynę lub niesteroidowe leki przeciwzapalne). Najczęściej stosuje się paracetamol (działa na ból o łagodnym i umiarkowanym nasileniu, mogą być bezpiecznie stosowane przez dłuższy czas), niesteroidowe leki przeciwzapalne (działają na ból o dużym nasileniu i łagodzą stany zapalne, należy je stosować tylko w zaostrzeniach choroby, leki z tej grupy mogą znacząco obciążać wątrobę) oraz opioidy (stosowane wyłącznie w porozumieniu z lekarzem, w sytuacjach nagłego zaostrzenia choroby).

Lekarz może podjąć decyzję o podaniu leku bezpośrednio do stawu, najczęściej w sytuacji zaostrzenia choroby zwyrodnieniowej i/lub nasilenia jej objawów. Wykonuje się wówczas punkcję stawu, a następnie wprowadza do jego wnętrza wybrany lek: glikokortykosteroidy (hamują proces zapalny) lub kwas hialuronowy (stosowany w stawach kolanowych w celu zmniejszenia bólu).

W aptekach dostępne są również leki i suplementy mające poprawiać jakość chrząstki w stawach – w ich składzie może znajdować się np. siarczan glukozaminy lub siarczan chondroityny. Leki i suplementy mogą zmniejszać dolegliwości bólowe. Nie udowodniono jednak, by hamowały rozwój choroby zwyrodnieniowej stawów.

Chirurgiczne sposoby leczenia chorób zwyrodnieniowych stawów

Decyzję o chirurgicznym leczeniu zwyrodnienia stawów podejmuje lekarz, najczęściej w sytuacji, gdy: choroba jest zaawansowana, powoduje silne dolegliwości bólowe, mocno ogranicza sprawność pacjenta i nie poddaje się innym sposobom leczenia. W leczeniu chirurgicznym zwyrodnień stawów kolanowych i biodrowych stosuje się najczęściej protezy, którymi zastępuje się chore stawy – to tzw. aloplastyka lub endoprotezo plastyka stawów. Innymi, rzadziej stosowanymi metodami są zabiegi polegające m.in. na: usunięciu części kości lub rzepki (w celu poprawy budowy stawu), usunięciu wolnych fragmentów chrząstki lub wrośli kostnych, a w ostateczności na usztywnieniu stawu (tzw. artrodeza, która znosi bolesność stawu, ale równocześnie całkowicie znosi jego ruchomość).

Im lepsza była sprawność fizyczna przed zabiegiem chirurgicznym – tym krótszy jest powrót do niej po zabiegu.

Profilaktyka chorób zwyrodnieniowych stawów

Chorobom zwyrodnieniowym stawów możemy zapobiegać i/lub odsuwać w czasie pojawienie się ich objawów. Stosując się do ogólnych zasad profilaktyki prozdrowotnej możemy również pozytywnie wpływać na kondycję naszych stawów w późniejszych latach życia (po 40., 50. I 60. roku życia).

O czym warto pamiętać?

Najważniejszym elementem profilaktyki zdrowia stawów jest utrzymywanie właściwej masy ciała, zdrowa, odpowiednio zbilansowana dieta oraz dbanie o kondycję fizyczną (najlepsze dla zdrowia stawów, czyli najmniej je obciążające rodzaje aktywności fizycznej to: pływanie, bieganie i jazda na rowerze).

Warto również świadomie unikać czynności i zachowań mogących powodować bóle stawów oraz ich przeciążenia (np. długotrwałego stania, czy klęczenia). Jeżeli wystąpiły już u nas pierwsze symptomy zwyrodnienia stawów – należy bezwzględnie stosować się do wszystkich zaleceń lekarskich, korzystać z wskazanych przez lekarza sprzętów i akcesoriów (np. stabilizatorów) oraz regularnie uczęszczać na rehabilitację.

Mediraty – leczenie na raty

Im szybciej rozpoczniemy leczenie i/lub rehabilitacje – tym większe mamy szansę na zachowanie sprawności stawów, a co za tym idzie – sprawności całego układu ruchowego.

Prywatna opieka medyczna gwarantuje nam ekspresowy dostęp do nowoczesnych sprzętów i metod leczenia (również chirurgicznych), ale równocześnie wymaga od pacjentów dysponowaniem odpowiednią ilością środków finansowych na opłacenie zabiegów i usług.

Mediraty to rozwiązanie, które umożliwia skorzystanie z prywatnych usług medycznych z opcją rozłożenia płatności za nie na raty (ustalanych indywidualnie dla każdego pacjenta, dostosowanych do jego potrzeb i możliwości).